Eski Malatya
Malatya her yeri ve her yönü ile anlatılmaya değer bir yerdir. Ancak bu yazıda; Malatya’nın özelliklerini ve bir çok yerini anlatmaktan ziyade tarihi önem arz eden yerlerden biri olan Battalgazi / Eski Malatya’dan kısaca bahsetmek olacak.
Malatya: Melita, Maldia, melid gibi isimlerin;tarihin çeşitli dönemlerinde birçok tarih kaynaklarından ve hitabelerden yer aldığı görülmektedir.
Malatya; Türkiye’nin Doğu Anadolu bölgesinde olup Fırat Nehri kıyısını ile tohma çayı birleşme noktası civarında konumlandırılmıştır. Stratejik konumu itibariyle, askeri, ticari ve ulaşım yollarının geçiş noktasında yer almasıyla, savaşların odak noktasını oluşturmuştur.
Dolayısıyla Battal Gazi gibi kahramanların diyarı olmuştur.
Neden Eski Malatya?
Başlıktan anlaşılacağı gibi Eski Malatya, Malatya şehrinin asıl (eski) yerleşim birimidir.
Savaş yıllarında; Eski Malatya da bulunan Malatya halkı, Malatya’nın şu anki merkezine yani Beydağı eteklerine üzüm bağlarına yazlıklara giderlermiş. Kış mevsimi yaklaşmaya başlayınca Eski Malatya denilen yerleşim yerlerine tekrar dönerlermiş. Ancak savaş yıllarında Fırat nehri kenarlarına askeri birliklerin yerleşmesiyle halk; Eski Malatya’ya dönüş yapamaz olmuş ve dolayısıyla şu anki Malatya’nın yerleşiminin kuruluşuna vesile olmuştur. Yaşanan tarihi olaylar neticesinde Malatya’nın asıl yerleşim yeri Eski Malatya olarak kayıtlarda yer almıştır. Malatya il merkezi coğrafi konumu itibariyle, Beydağları eteklerinde daha yüksekte yer almaktadır. Eski Malatya ise coğrafi konum itibariyle Malatya merkez yerleşim birimine göre yaklaşık 8-10 km daha aşağı kesimlerde yer almaktadır. Bundan dolayı Eski Malatya’ya halk dilinde “Aşağı Şeher” de denilmektedir.
Eski Malatya: Malatya ili Battalgazi Merkez ilçe sınırları içerisinde yer alan tarihi doku bakımından, zengin kültüre sahip bir yerleşim birimidir.
Malatya/Eski Malatya Kalesi
(Son yıllarda restorasyon çalışmaları yapılmıştır.)
Eski Malatya’ya girilirken öncelikle Battal Gazi’nin heykeliyle karşılaşılır. Dört etrafı surlarla çevrilidir. Surlar: Hitit, Asur, Med, Pers, Roma, Arap ve Bizans medeniyetlerine ev sahipliği yapmıştır. Kale kapısı ile birlikte bir kaç noktada giriş mevcuttur.
Çeşitli dönemlerden günümüze yansıyan tarihi eserlerin; dokularını kaybetmeden ayakta kalmaları için restorasyon çalışmaları zaman zaman yapılmaktadır.
Tarihi kaynaklarda: Evliya Çelebi; Beş köşeli düzgün taş ile yapılmış Malatya kalesinden ”Rakabe Kalesi” diyerek bahsetmekte.
Malatya kayısısıyla ve tarihi eserleriyle ünlü olmakla beraber; doğal güzellikleriyle ve doğal zenginlikleriyle de kendini göstermektedir.
Toros dağlarının devamı niteliğindeki Beydağları eteklerinde akan soğuk kaynak sularının,mis gibi temiz havanın, yemyeşil bağ ve bahçelerin ihtişamı ayrı bir tabii etki yaratır. Adı Eski Malatya olsa da Gökkuşağı gibi renklere, canlılığa bürünür zaman zaman ova. Malatya ve dolayısıyla Eski Malatya insanının sıcakkanlılığı, misafirperverlikleri, saygı ve hoşgörüler, güler yüzlülükleri, paylaşımcılık yapıları gibi birçok özelliği toplumsal yaşam kültürünün özdeki değerlerini de açıkça ortaya koymaktadır.
İşte tarih kokularının buram buram tüttüğü Eski Malatya bir taraftan tarihiyle, konumuyla, yeşilliğiyle, güzelliğiyle, suyuyla vazgeçilmez cennet köşesi bir yer iken, 24 ocak 2020 tarihinde Elazığ-Malatya depreminde önemli hasarlar alarak yürekleri burkmuştur. Malatya ve Eski Malatya’da birçok evde önemli hasarlar meydana gelirken, bazı evlerin yıkılmasına sebep olmuştur. Sokak aralarında özellikle eski binaların harabeye döndüğü ve bazı binalarda da çatlakların oluştuğu görülmüştür. Sokaklar arasında hasar alan ve yıkılan evler terk edilirken, toplumsal, sosyal ve kültürel değerlerin de önemli zararlar aldığı,maddi ve manevi anlamda büyük kayıpların ortaya çıktığı görülmüştür.
Malatya büyükşehir merkez ilçelerinde Battalgazi/Eski Malatya’da yer alan görülmeye değer tarihi eserler ve türbelerden sadece birkaçı:
Malatya Ulu Cami:
Malatya Ulu Cami Battalgazi’de (Eski Malatya) yer almaktadır. 1224 yılında 1. Alaeddin Keykubat tarafından yapımı tamamlanan Anadolu Selçuklu mimarisidir. 24 Ocak 2020 Elazığ ve Malatya’da meydana gelen deprem, birçok hasara neden olduğu gibi Eski Malatya Ulu Camide de hasara neden olduğu görülmüştür. Bu nedenle tadilat çalışmaları sürdürülmektedir.
Silahtar Mustafa Paşa Kervansarayı:
Silahtar Mustafa Paşa Kervansarayı; Battalgazi (Eski Malatya) Alacakapı mahallesinde yer almaktadır. Kervan yollarının geçiş güzergahı olarak önem arz eder. Ticari ve askerî anlamda ayrıca öneme sahiptir. 4. Murat’ın silahtarı Bosnalı Mustafa Paşa tarafında 1637 yılında yapılmıştır.
Son yıllarda tarihi dokusu korunmak üzere restorasyon çalışmaları yapılmıştır. Kervansarayda, Battalgazi Şehit Oğuzhan Günaydın Halk Eğitim Merkezi bünyesinde çeşitli kursların icra edildiği, çeşitli sergilerin açıldığı ayrıca konferansların verildiği, nostaljik ve otantik tarihi mekan olması nedeniyle evlenecek çiftlerin resmi nikah törenlerinin vb. yapıldığı önemli bir yerdir.
Kervansarayın tarihi yönden iç ve dış turizme açık olması ülke turizmine ve ekonomisine önemli katkı sağlamaktadır.
Hasan Basri Türbesi (R.A.)
Hasan Basri kaynaklara göre; M.S. 7. yy’da Basra’dan Malatya’ya gelmiş ermiş bir zat olarak bilinmektedir. Hasan Basri Türbesi: Malatya–Battal Gazi ilçesi/Eski Malatya Karahan Kırk Kardeşler Şehitliği Mevkisinde yer alır. Türbe daha önce Karakaya Baraj Gölü suları altında kalan Korucuk köyünden 1986 yılında taşınarak yerini almıştır. Hasan Basri; Türbesinin taşınmasının işaretini hayatta iken “Su ile geldim, su ile gideceğim’’ sözüyle vurguladığı halk arasında söylenilmektedir.
Hasan Basri Türbesinde bir çok hastalığa şifa olarak dualar edilir, adaklar kesilir. Yurt içinde çok sayıda akın akın ziyaretçi çekmektedir.
Hasan Basri Türbesi, Malatya Büyükşehir bünyesinde olup, Battal Gazi Belediyesi tarafından bakım, hizmet ve koruması sağlanmaktadır.
Malatya/Battalgazi/Eski Malatya birçok tarihi ve güzellikleri içerisinde barındıran değerli bir yerdir. Gezilmeye ve görülmeye değer yerler arasında önemini korumaktadır.
Saygılarımla..
