Etkili bir dinleyici nasıl olunur? Öncelikle dinleme türlerinin neler olduğuna bir göz atalım. Filtrelenmiş dinleme türü; kalıp yargıları, önyargıları içermektedir. Karşımızdaki kişiyi objektif olarak değerlendirmemizde engel teşkil etmektedir. Bireyin ırkına, cinsel yönelimine, siyasi görüşlerine veya dinine yönelik bir değerlendirme yapılmasını içerir. Değerlendirerek dinleme ise tavsiyeleri, öğütleri içerir. Karşı tarafa bir akıl verme çabasıyla dinleme şeklidir. Bu tür dinlemede iki kutuplu bir sınıflamayı içerir. İyi veya kötü, doğru veya yanlış şeklinde sınıflandırmalardır. Orta düzey değerlendirmeleri içermez. Stereotipe dinleme, karşımızdaki kişiyi tanı koyarak dinlemeyi yani belli özelliklerden ve yargılardan yola çıkarak sınıflamayı, kategorileştirmeyi ifade eder. Karşımızdaki bireyi paranoid, şizofren, narsist, Bartınlı, Kayserili gibi değerlendirmeleri içerir. Kişi merkezliden çok bilgi merkezli ise daha çok soru sorarak çok bilgi edinmeyi içerir ve genellikle yeni mesleğe başlayan psikolojik danışmanlar ve psikologlarda görülebilmektedir. Sempatik dinleme, objektif değerlendirmeyi zorlaştıran ve karşıdaki bireyin sorununa veya olayına yönelik bir taraf tutma eğilimini içerir.
Bunlara ek olarak, konuşma esnasında bazı etkisiz dinlemeler vardır; konuşma akışını ve kalitesini olumsuz etkiler. Örneğin; dinliyor gibi görünebilir, karşımızdakinin anlattıklarına değer vermediğiniz için akıl okuyarak söyleyecekleri tahmin edebilir, ilginizi çeken bir konuya değindiğinde karşılık verebilir yani seçerek dinleyebilir, karşı tarafın mesajını kişiselleştirerek kendinize bir saldırı olarak algılayarak savunucu dinleyebilirsiniz.
Etkili bir iletişim için etkili bir dinleme çok önemlidir. Mesajı doğru anlamak ve doğru ifade edebilmek kişilerarası ilişkilerin yapısına ve kaliteli iletişime katkı sağlar, bu doğrultuda da bireyler iletişim açısından karşılıklı doyuma ulaşabilirler ve iletişimde devamlılık sağlanabilir. Etkili iletişim için mesajı anlamanın ve anladığını ifade etmenin yanı sıra bunları jest, mimik, ses tonu gibi işlevlerle de zenginleştirmekte fayda vardır. Ayrıca etkin dinlemenin önemli faktörlerinden geribildirim kullanılması gerekmektedir. “Seni anlıyorum”, “Aa, öyle mi?”, “Bu konuda konuşmak ister misin?”, “Burada tam olarak ne demek istedin?” gibi konuşmaya katılım sağlanmalıdır. Karşımızdaki bireyi yargılamadan dinlemek ve anlamak için çaba sarf etmek önemlidir çünkü bu tarz bir iletişim bireyde kendini değerli ve anlaşılmış hissetmesine kaynaklık edecektir. İlişkilerde karşılıklı saygı, sevgi, anlayış, empati, kabul ediş gereklidir. Duyguları ifade ederken net, açık ve ben dili kullanarak konuşmak etkili iletişim için önemlidir çünkü sen dili bireyde suçluluk hissi oluşturacak ve bireyin kendini savunmasına sebep olacak, bu esnada gerilime kapı aralamış olacaksınız. Ancak ben dili, karşıdaki bireyde suçlandığı izlenimi oluşturmayacaktır. Bu da daha sağlıklı ve kaliteli iletişim demektir. Ben dili, karşımızdaki kişinin davranışlarının, düşüncelerinin, konuşmalarının bizdeki etkisi ifade ederken kullanmaktır. Örnek verecek olursak: “Konuşurken benimle göz teması kurmamandan hoşlanmıyorum, rahatsız oluyorum” şeklinde karşımızdaki kişinin davranışının bizim üzerimizdeki etkisini ifade edebiliriz. Bu örneği bir de sen dili ile yapalım. “Bana bak, beni dinle. Başka şeylerle ilgilenme” şeklinde suçlayıcı bir izlenim taşımaktadır. Sonuç olarak ben dili, anlaşmazlıkların azalmasına yardımcı olur ve karşımızdaki birey kendini suçlu hissetmez ve bu doğrultuda savunmalara da başvurmayacaktır.
