Daha önceki yazılarımda ifade ettiğim gibi otizm tanımı, semptomları, etki alanları, aile eğitimi önemi konuları vb. akademik bilgiler verdiğimden dolayı bu yazıda erken müdahale kapsamında bir bebekte anormalliklerin ebeveynler tarafından erken fark edilip, vakit harcamadan hangi durumlarda uzman desteklerine başvuracakları ilgili bilgiler sunulacaktır. Bu konu her bebek için hayati önem taşıdığından dolayı kulak ardı edilmemesi gerekmektedir.
Her zaman söylenildiği gibi şüphelerin başlangıç aşaması olsun veya tanılama ve değerlendirme sonucu kesin tanıda olsun ebeveynlerimin psikolojik anlamadan cesaretleri toplayıp, olay fark edildikten sonra zaman kaybetmeden ilk başvuracağı merci çocuk psikiyatri uzmanı olmalıdır. Eğitim değerlendirmesinde ise işin uzmanı olan özel eğitim alan öğretmeni olmalıdır. Çocuğun başka gereksinimleri varsa örneğin; fiziksel anlamda gereksinim varsa fizik tedavi uzmanı dediğimiz fizyoterapiste başvuru yapılması gerekmektedir. Yani çocuğun neye gereksinimi olursa o gereksinim doğrultusunda alanın kendi uzmanına başvurulması zaman kaybetmeme açısından önem arz etmektedir.
Otizmin belirti ve semptomları, etkileri gibi büyük ölçüde bireyden bireye değişebilmektedir. Otizmi olan bazı çocukların sadece hafif bozuklukları varken, diğerlerinin üstesinden gelmek için daha fazla engel vardır. Bununla birlikte, otizm spektrumundaki her çocuğun, en azından bir dereceye kadar aşağıdaki üç alanda sorunları vardır:
- Sözlü ve sözsüz iletişim kurmada sorun.
- Başkalarıyla ve çevrelerindeki dünyayla ilgili ilgisizliği ile ilgili sorun.
- Esnek düşünmek düşünme zorluk ve dar kalıplar içerisinde davranmak ile ilgili sorunlar.
Erken Belirtiler Nelerdir?
Bebeğiniz veya yürümeye başlayan çocuğunuz şunları yapamıyorsa;
- Beslenirken size bakmıyorsa veya gülümserken gülümsemenize tepkisiz kalıp göz teması kurmuyorsa,
- Dış nesnelere karşı ilgisizse, ismine veya tanıdık bir sesin sesine yanıt vermiyorsa, tepkisiz kalıyorsa,
- Nesneleri görsel olarak takip ettirdiğinizde takip etmiyorsa veya bir şeyleri işaret ettiğinizde, Hareketlerinizi takip ve taklit etmiyorsa,
- Vedalaşma veya el sallamada iletişimsel anlamda tepkisiz kalıyorsa,
- Dikkatini çekmek için sesler çıkardığınızda oralı olmadığında,
- Sarılmaya, sevgi gösterilerinde ilgisiz kalınıyorsa,
- Hareketlerinizi ve yüz ifadelerinizi taklit etmede zorlanıyor ve hiç yapamıyorsa,
Bu ve bunun gibi ilgisizlikler hissedildiği anda cesur davranıp derhal gerekli uzmanlara başvuruda bulunulması gerekmektedir.
Gelişimsel Anlamda Dönemsel Riskler
Aşağıdaki gecikmeler, çocuğunuzun çocuk doktoru ve çocuk psikiyatri, çocuk nörolojisi tarafından derhal bir değerlendirme yapılmasını gerektirir:
6 aya kadar: Büyük gülümsemeler veya diğer sıcak, neşeli ifadeler yok.
9 aya kadar: Seslerin, gülümsemelerin veya diğer yüz ifadelerinin ileri geri paylaşımı yok.
12 aya kadar: İsme cevap verilmemesi.
12 aya kadar: Gevezelik veya “bebek konuşması” yok.
12 aya kadar: İşaret etme, gösterme, uzanma veya sallama gibi ileri geri hareketler yok.
16 aya kadar: Sözlü söz yok.
24 aya kadar: Taklit etmeyi veya tekrar etmeyi içermeyen anlamlı iki kelimelik sözler yok.
Sosyal Zorlukların Belirtileri
- Diğer insanlardan veya çevrelerinde olup bitenlerden ilgisiz veya habersiz göründüklerinde,
- Başkalarıyla nasıl bağlantı kurulacağını, nasıl oynanacağını veya arkadaş edinileceğini bilmediğinde yani asosyal veya donuk bir durumda olduğunda,
- Dokunulmamayı, tutulmamayı veya kucaklanmamayı tercih ettiğinde (duyu bütünleme bozukluğundan kaynaklı bir durum),
- “Taklit” oyunları oynamaz, grup oyunlarına girmez, başkalarını taklit etmez veya oyuncakları yaratıcı şekillerde oluşturup eşlik etmede zorlandığında veya tamamen ilgisiz kaldığında,
- Duyguları anlamakta veya onlar hakkında konuşmakta güçlük çektiğinde,
- Başkalarının onlarla konuştuğunu duymuyor gibi yapıp ilgisiz ve donuk bir ifade de bulunulduğu,
- İlgi alanlarını veya başarıları başkalarıyla paylaşmadığında veya akran grubu içerisinde başına buyruk davrandığında,
Konuşma ve Dil Zorluklarının Belirtileri
- Tipik olmayan bir ses tonuyla veya tuhaf bir ritimle seslendirmelerde bulunduğunda,
- Aynı kelimeleri veya cümleleri, genellikle iletişim amacı olmadan tekrar tekrar söylediğinde,
- Bir soruya cevap vermek yerine tekrarlayarak cevap verdiğinde (ekolali),
- Dili yanlış kullanır (gramer hataları, yanlış kelimeler) veya üçüncü şahıs olarak kendisine atıfta bulunduğunda, zamirleri karıştırdığında,
- İhtiyaç veya arzuları iletmekte güçlük çektiğinde veya tam ifade edemediğinde,
- Basit talimatları, ifadeleri veya soruları anlamadığında veya tepkisiz kaldığında,
- Göz temasından kaçındığında,
- Söyledikleriyle eşleşmeyen yüz ifadeleri kullandığında,
- Başkalarının yüz ifadelerini, ses tonunu ve jestlerini algılamadığında,
- Çok az jest yapar (işaret etmek gibi). Soğuk veya donuk çocuk profili dediğimiz profili sergilediğinde,
- Görüntülere, kokulara, dokulara ve seslere alışılmadık şekilde tepki verdiğinde. Özellikle yüksek seslere duyarlı olduğunda,
- Atipik duruş, beceriksizlik veya eksantrik hareket etme yolları (örneğin, sadece sessizce yürümek).
Gibi belirtiler sosyal zorluk belirtileri arasında gösterilebilir.
Gözle Görülür Diğer Davranışsal Belirtiler
Katı bir rutini takip eder (örneğin, okula gitmek için belirli bir yoldan gitmekte ısrar eder).
- Program veya ortamdaki herhangi bir değişikliğe uyum sağlamakta güçlük çeker (örneğin, odaların yeni dizaynı yeniden düzenlenirse veya uyku zamanı normalden farklı bir zamanda olursa öfke nöbeti geçirir).
- Oyuncaklar veya anahtarlar, ışık düğmeleri veya lastik bantlar gibi garip nesnelere alışılmadık bağlantılar. Her şeyi saplantılı bir şekilde sıralar veya belirli bir sıraya göre düzenler. Küçük yaş gruplarında özellikle araba sıralanmaları,
- Sıklıkla sayılar veya semboller içeren dar bir ilgi konusu ile meşgul olma (örneğin, haritalar, tren tarifeleri, bina krokiler veya karmaşık yapı ve elektronik cihazlarla uğraşmak hakkındaki gerçekleri ezberleme).
- Dönen nesneler, çamaşır makinası, tavan vantilatörü gibi hareketli nesneleri izleyerek veya bir oyuncak arabanın tekerlekleri gibi bir nesnenin belirli bir kısmına odaklanarak uzun süre dönen nesneleri izlediklerinde,
- Elleri çırpma, sallanma veya dönme gibi aynı eylemleri veya hareketleri tekrarladıklarında,
Gözle görülür ve davranışsal anlamda analizlerin yapılması gerektiren belirtilerdir.
Otizme neyin neden olduğu ve en iyi nasıl tedavi edileceği konusunda doktorlar, ebeveynler ve uzmanlar arasında farklı görüşler vardır. Ancak herkesin hemfikir olduğu bir gerçek var: Erken ve yoğun müdahale kritik dönemlerin olumsuz atlatmaları konusunda önem arz etmektedir. Risk altındaki çocuklar ve erken belirtiler gösteren çocuklar için erkenden davranmak gelişim için büyük fark yaratabilir. Ancak çocuğunuzun yaşı ne olursa olsun, umudunuzu kaybetmemekte fayda var. Tedavi, bozukluğun etkilerini azaltabilir ve çocuğunuzun gelişmesine yardımcı olabilmektedir. Tüm bu sayılanlardan ve daha azı veya fazlası fark edildiğinde vakit kaybetmeden konunun uzmanına başvuru yapılması gerekmektedir.
