Bu yazımı otizmli dergisinde ve dergiye bağlı sosyal medya hesaplarından veya benim şahsi sosyal medya hesaplarımdan ebeveynler tarafından mesajlar yolu ile sorulan sorular ışığında yazmak istedim. Gerek sosyal medya üzerinden gerek yüz yüze çalıştığım velilerimin takıntılar konusunda kafa karışıklıklarını gidermek bir nebze olsun çözüm önerileri sunmak amacıyla böyle bir yazıyı yazma gereğini duydun faydalı olmam dileği ile…
Yazı soru cevap şeklinde olacak, ancak onun öncesinde takıntıların her çocukta farklı olduğunu bir takıntı bitince başka bir takıntının başladığını saha çalışmalarımızda görüyoruz.
Takıntı Nedir?
Kelime anlamı mantıklı olmayan, tekrarlayan, rutine bağlı, toplum nezdinde anormal davranışlar olarak adlandırılır. Özel çocuklarda da ortaya çıktığı gibi normal gelişim gösteren çocuklarda 2-5 yaş aralığında ortaya çıkabilmektedir.
Obsesif kompülsif bozukluk olarak adlandırılan, kişinin hayatını olumsuz etkileyen tekrarlayıcı düşünce ve davranışlara neden olan, kaygı bozukluğu olan çocuklarda da ortaya çıkabilmektedir.
Erken tanı ve tedavi çok önemlidir. Bunun yanında aile faktörü de önem arz etmektedir. söz konusu konu ile ilgili aile davranış eğitimi almalı eğitimi tavizsiz bir şekilde çocuğuna uygulamalıdır.
Takıntılar stres atmak amacıyla yapılabileceği gibi stresten veya çevresel faktörlerin birey üzerindeki etkisinden de kaynaklanıyor olabilir.
Diğer yazılarımda da ifade ettiğim gibi özel çocuklarda devinimsel bir hareket veya streotipik bir davranış gördüğümüzde ilk etapta bu anormal davranışın nedenine bakmamız lazım. Neden tespit edilmediği sürece deneme yanılma yolu ile bocalayıp dururuz bu durum çocuğa vakit kaybına yol açacaktır.
Yani anlatmak istediğim şu ki çocuk bir şeye karşı tepki veriyorsa mutlaka ona etki eden uyarıcıyı analiz etmemiz gerekmektedir. Bunun yanında çocukların Bireysel farklılıklarını göz ardı etmememiz gerekmektedir . Her yaklaşım açısı her bireyde aynı etkiyi yaratamayacağı için müdahale şeklini iyi tespit etmemiz gerekmektedir.
Çocuklarda Takıntı Örnekleri Ve Çözüm Önerileri
1- Çocuklarda yememe takıntısına nasıl çözüm bulabiliriz?
Yemek yememe veya yemekte aşırı seçici olan çocuklar var. Çocuklarda eşik yöntemi dediğimiz yöntemle yiyemediği yedirebiliriz. Eşik yöntemi örneğin; çocuk yoğurt yemeyi seviyor ama peyniri sevmiyor . Yoğurdun içinde çok küçük bir peynir parçacığı konulur ve bu parçalar gün geçtikçe damak alışana kadar verilir. Gün geçtikçe parçacıklar azar azar artırılır. Bu şekilde bir yöntem kullanılabilir. Damak alışınca sorunun üstesinden geldiğinizi fark edeceksiniz. (Her çocukta aynı etkiyi yaratmayabilir). İkinci bir yöntem ise çocuğun algı durumu iyiyse yemediği yemeklerden şekiller yaparak veya oyunlaştırma yöntemi ile yemek yeme davranışı kazandırılabilir.
2- Çocuğum sürekli parmağını ağzına, burnuna koyuyor ne yapabiliriz?
Bu tür streotipik takıntıların neyden kaynaklandığını iyice tespit etmemiz gerekmektedir. Genelde nörolojik baskınlığı ağır basan ve stres oranı yüksek olan çocuklarda daha belirgin görünen bir problemdir. Bıktırma yöntemi bir çok çocuk üzerinde denediğimde başarı elde ettiklerim oldu. Örneğin; sürekli parmağını ağzına koyuyorsa her koyduğunda sizde onun elini tutarak ağzında bırakmasını sağlayın aşırı tepki verip geri çıkartmaya çalışacaktır. 10 saniye gibi veya çocuğun tepkisine göre bu süreyi uzatabilir veya kısaltabilirsiniz. Bunu her yaptığında sizin de aynı şekilde bıktırma yöntemini kullanabilirsiniz. Zamanla vazgeçtiğini göreceksiniz.
3- Çocuklarda nesne takıntısı için neler yapılabilir?
Nesne takıntısı olan çocuklarda oyun terapisi ile üstesinden gelinebilir. Hangi nesne veya nesnelere takıntısı varsa o nesnelerle oyunlar kurup olayı anlamsızlıktan çıkarıp nesneleri anlamlı hale getirebilirsiniz. Çocuğu tek başına bir ortama bıraktığınızda elbette dikkat dağınıklığından kaynaklı sebeplerden dolayı kendi dünyasına dalabilir ve kendince belirlediği nesneleri rutine bağlayabilir. Bu durum kontrol altına alınmadığı ve çocukla anlamlı oyunlar kurulmadığı sürece takıntılar devam edecektir. Bu tür takıntılarda “mahrum bırakma yöntemi de “kullanılabilir. Takıntılı haline gelmiş nesneleri ortamdan yok etmek gibi…
4- Çocuğumda aşırı düzen takıntısı var bu konuda neler yapabilirim?
Aşırı düzen takıntısı Obsesif-kompulsif bozukluk grubu içerisinde değerlendirilir. Bu tür takıntısı olan bireylerde çevresindeki nesneler belli bir simetride durmaması onlar için bu durum stres kaynağı olabiliyor. Simetrik zekadan veya yaygın gelişimsel bozukluklardan da kaynaklanan bir durum olabiliyor. Tüm takıntılı davranışlarda etkili olabilecek uygulamalı davranış analizleri yöntemleri ile düzen takıntısının üstesinden gelinebilir. Bunun yanında hayır yapma lütfen gibi söylemler ne yazık ki işe yaramıyor. Takıntılar davranışa dönüşmeden anında dikkati farkı yöne çekerek önlemi alınabilir.
Bu ve bunun gibi yüzlerce takıntı sayılabilir. Genel itibari ile takıntılar konusunda aile işin merkezinde olmalı ve anından davranış analizleri yöntemleri ile müdahale etmeleri gerekmektedir. Yapma, etme, kızarım, ayıp vs gibi söylemler daha kötü bir hale sokabilir. çocuk bu söylemlerle olayı inada da bindirebilir. Bunun için dikkati farklı yöne çekmek ve çocuğun vaktini dolu dolu geçmeye çalışmanız gerekmektedir. Özel eğitimin bel kemiği olarak adlandırdığım uda, aba’yı (uygulamalı davranış analizini) uygulamak gerekmektedir. Tüm bunların yanında bireyin psikolojik durumu, stres ve depresyon durumunu da göz ardı etmememiz gerekmektedir.
