DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞINDA PSİKOLOJİK DANIŞMAN
Diyanet İşleri Başkanlığında çalışan psikolojik danışmanların aslında rehber öğretmen olarak kadroya alınmaktadır. Müftülüğe bağlı olarak çalışan danışmanların (rehber öğretmen) rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerini yatılı hafızlık Kuran-ı Kerim kurslarında ve ayrıca kurs bağlamında 4-6 yaşındaki çocuklara yönelik yapılmaktadır. Danışmanlık hizmeti kapsamında yeni bir kurum olduğundan kaynaklı olarak belli bir yönetmeliği bulunmamakta sadece yönerge bulunmaktadır. KPSS ile atama olmakta ve bu yıl 38 kişilik bir kadro açılmıştır. Diyanette şu an için 32 kişilik çekirdek kadro bulunmaktadır ve hepsi birbiriyle etkileşim halinde çalışmaktadırlar. Atamalar ilçe veya özel kurum olarak değil illere bağlı olan Diyanet İşleri Başkanlığına yapılmaktadır. Sınav puanı ve mülakat yoluyla alınan toplam puana göre rehber öğretmen (psikolojik danışman) seçilmektedir. Hafızlık okuyan çocuklara yönelik bireysel görüşmeler, gözlemler, veli görüşmeleri, seminerler ve ihtiyaca göre etkinlikler yapılmaktadır. Ayrıca 4-6 yaşındaki çocuklara sınıf gözlemi, velilere seminer, kriz odaklı etkinlikler, ihtiyaç doğrultusunda test uygulamaları, oyun terapisi ve kurumlara yönlendirmeler yapılmaktadır. Bunlara ek olarak da, yatılı öğrenciler 100’ün altında ise iki yatılı ve bir 4-6 yaş grubundaki kursta, 100-300 arasında bir yatılı ve bir 4-6 yaş grubundaki kursta, 300 ve üzerinde bir yatılı kursta danışmanlık hizmeti verilecek şekilde rehber öğretmenler (psikolojik danışman) görevlendirilmektedir. Diyanette bir psikolojik danışman/rehber öğretmen olmanın bazı avantaj ve dezavantajları bulunmaktadır. Diyanette psikolojik danışman olmanın bireysel olarak danışmanlık imkanı sağlaması, çalışma saatlerinin haftalık olarak 15 saat (5günx3saat) olması, evrak yükünün az olması (bir tane yıllık rapor) gibi avantajları varken kurumda psikolojik danışma hizmetlerinin daha yeni olmasıyla beraber işlerin çoğunlukla doğaçlama şekilde yürütülmesi, sistematik bir sistemin oturamamış olması, yeterli sayıda (az) atamalarının olmaması ve görev yapılan kursta 1 yıl dolduktan sonra psikolojik danışman/rehber öğretmenin görev yeri değiştirilerek başka öğrencilerle etkileşim halinde olması dezavantajları olarak değerlendirebiliriz.
ASDEP’DE PSİKOLOJİK DANIŞMAN
Psikolojik danışmanlık bir yardım hizmeti olmasına rağmen ASDEP’ in daha çok sosyal hizmet alanında faaliyetlere yoğunluk vermektedir. ASDEP görevlilerinin (danışmanlarda bu kapsamda) ailelerle sahada görüşme ve gözlem yapma, bireylerin ihtiyaçlarını belirleme ve maddi destek sağlama açısından Bakanlığa/İl Müdürlüğüne bildirilmesi için değerlendirme yapma (Ailenin ihtiyacı var mı?), engelli bireyler, şehit aileler, istismar, ihmal ve şiddet mağduru kişiler, madde bağımlılığı gibi durumlarda bireylere destek sağlanma ve çözümüne yönelik çalışmalar yapma görevleri ve sorumlulukları bulunmaktadır. Sosyal Hizmet Merkezi kapsamında ASDEP görevlileri tespit edilen durumlara yönelik çalışmalar yapmaktadır. Ayrıca “Durum Tespit ve İnceleme Raporu” yazarak çalışma/faaliyetlerin kaydı ve bilgilendirilmesi yapılmaktadır. Bu raporu yazmak ASDEP görevlisi/psikolojik danışmanların görev ve sorumluluklarındandır.
Bir psikolojik danışman bu kurumda çalışamaz mıyız? Tabi çalışırız ve çalışmalıyız da, ancak çalışacak psikolojik danışmanların bazı kriterleri göz ardı etmesi gerekecek. Bu kurumda çalışan bir psikolojik danışman, danışmalık hizmeti verememektedirler. Çözülmesi gereken en büyük sorunun ise ASDEP (psikolojik danışman olan) çalışanının danışman hizmeti verememesidir. Eğitim kurumunda verilen 4 yıllık eğitim sonrası sahada karşılaşılan birçok vakada danışmanlık hizmetine yönelik en fazla ihtiyacın hissedildiği bir alanda bu yardımı sağlayamamak, bir psikolojik danışman adayı olarak bu kurumda çalışma istediğimde büyük bir engel ve heves kıran bir faktördür. Bu durum istenilen şekilde çözüldüğünde hem birçok farklı vaka görme hem de bu vakalarda danışmanlık hizmeti verme imkanı sağlayacağından psikolojik danışmanların mesleki doyumunu artırarak yapılan işten hoşnut olmalarını ve verimli çalışmalar yapmalarını sağlayacaktır. Bunlara ek olarak, ASDEP kapsamında Bakanlığa bağlı bir yönetmelik bulunmamaktadır. Yönergede ise bazı sınırlılıklar ve eksikler bulunmaktadır. Psikolojik danışman unvanıyla çalışırken mesleğimizin en temel yapı taşı olabilecek danışmanlık hizmetini verememek gibi. Psikolojik danışmana yönelik görevlerin belirlenmesi gerekir. “ASDEP görevlisi psikolojik danışmanlar karşılaştıkları sorunlarda bireye psikolojik destek sağlamak.”, “sosyal risk haritası sonuçlarına göre danışmanlık ihtiyacı olan bireyler belirlenerek bireye psikolojik destek sağlamak.”, “ASDEP psikolojik danışanı, birey için risk ve tehlike olacak durumları gözlemek, belirlemek ve önleyici çalışmalar yapmak.” gibi birçok çalışmanın kuruma dahil edilmesi gerekmektedir. Yeni yapılanmış kurumların temel bir sorunu olan eksik ve yetersiz yönetmelik/yönergenin psikolojik danışmanlara görevleri dışında sorumlulukların yüklenmesini meydana getirmektedir. Belli sınırlar dahilinde belirlenmeyen görevler veya eksik ibareler üst kademedeki yetkililerce ASDEP çalışanı görevlendirilebilmektedir.
ADLİYEDE PSİKOLOJİK DANIŞMAN
Adliyede çalışan kişiler öncelik olarak psikolojik danışmanlık ve rehberlik bölümüyle alınırken genel olarak eğitim programları ve öğretim mezunu olmak gerekçesiyle pedagog unvanı alınmaktadır. Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi (UYAP) Türkiye Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı merkez ve taşra teşkilatlarının internet tabanlı programıdır. Pedagoglarda UYAP sistemi üzerinden görevlerini görme, görev sürecini izleme/takip etme amacıyla kullanmaktadır. Pedagogların mağdurların rahat ifade verebilmesini sağlamak, zeka geriliği, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu konusunda ifadeye yansıyacaksa mahkemeye bildirmek ve duruşma varsa ona girmek gibi görevleri bulunmaktadır. Adliye’de çalışan pedagogların çalışırken kullandıkları bazı raporlar bulunmaktadır. SİR (Sosyal İnceleme Raporu), mağdur hakkında detaylı bilgi için hakimin talep etmesiyle oluşturuluyor. Ayrıca öğrendiğim diğer bir nokta: SSÇ (Suça Sürüklenen Çocuk) 18 yaş altındaki çocuklarla (sanık denmiyor) detaylı görüşme yapılıyor, neden suça sürüklendiği araştırılıyor (risk etkenleri/faktörleri- Aile ortamı, ev yaşamı, eğitim, madde kullanımı gibi). Bunlara ek olarak da, eğitim tedbiri verme (eğitimle ilgili eksiklik-sorun- eğitim kurumuna yeniden girme MEB’e bildirme) sağlık tedbiri verme (psikiyatrik tedavi gerekli veya yarım kalmışsa, madde kullanımı, kötü alışkanlık) ve çocuğun aileyle kuşak çatışması, anlaşmazlık gibi konularda danışmanlık tedbiri verip, Aile Sosyal Politikalar Bakanlığına gönderme /yönlendirme gibi sorumlulukları vardır. Adliyede hem ceza mahkemesi hem de aile mahkemesi alanları bulunmaktadır. Aile mahkemelerinde pedagoglar boşanma, velayet, evlat edinme gibi dava içerikleriyle ilgili dosya hazırlama, taraflarla görüşme, müşterek (velayet konusu) çocuklarla görüşme, çekirdek aileden görüşülerek çocuğun kimde kalacağı görüşülerek SİR hazırlanarak hakime verme gibi sorumlulukları vardır. Dikkatimi çeken diğer bir konu ise, Adli Görüşme Odasında (AGO) mağdur çocukla görüşme esnasında hakim ve savcı görüşmeyi izlemesi, psikolojik danışmana (pedagog) kulaklıkla talimat vererek soruları mağdur çocuğa yöneltmesi ve (çocuk izlendiğini bilmiyor ama izliyorlar) bu doğrultuda mağdur çocuğun anlatacağı detaylar değerlendirilmek üzere dinlenilmektedir. Mağdurun durumunu incelemeleri, kanıt elde edebilmeleri ve değerlendirebilmeleri için gerekli olsa da, mağdur çocuk karşısında rol yapar gibi manipüle edilmiş bir şekilde görüşmelerin yapılması beni rahatsız etti ve hoşuma gitmedi. Adliyede çalışan psikolojik danışmanlar farklı vakalar görmekte ve tayin görevler olmamaktadır.
Adliye’de ceza mahkemesi kapsamında çalışan bir pedagog olarak cinsel istismara maruz kamış küçük çocuklarla görüşmek, engelli kişilerin (zihinsel) haklarını savunmak, durumu açıklamak, aile içi ensest, aile içi istismar, ihmal durumları ve bunların üstünü örtme/örtbas etme, çocuğa baskı uygulayarak farklı ifade vermesini sağlama ve çocuğun ifadesini değiştirmesi (istismara uğradığı anlaşılsa bile) gibi sorunlar ortaya çıkabilmektedir.
ASKERİYEDE PSİKOLOJİK DANIŞMAN
Askeriyede psikolojik danışman, Milli Savunma Bakanlığı’nın belirlediği ihtiyaç doğrultusunda Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) tarafından yapılan duyurular aracılığıyla Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlığına muvazzaf subayı alımıyla olunabilmektedir. KPSS sınavı ve askerliğini yapmamış olan (erkek) psikolojik danışmanlık ve rehberlik bölümü mezunu, askeri okuldan mezun kişi fiziki ve sözlü yeterlilik puanları doğrultusunda askeriyede çalışabilmektedir. Askeriyede çalışmanın bazı avantaj ve dezavantajları bulunmaktadır. Psikolojik danışmanlık hizmetlerinin danışma kapsamında yapılması, hafta sonu tatili, 30 gün izin ve 15 gün mazeret izni, maaşın diğer danışmanlık meslek alanlarına göre daha yüksek olması (6.200-10.500tl arası), danışmana verilen imkanların ailesine de verilmesi gibi avantajlar sıralanabilirken; iş yükünün fazla olması, yıpratıcı ve stresli bir mesleki alan olması, Doğu görevinin 3 kez olması, ast-üst ilişkisinin fazla olması, otoriter ve hiyerarşik bir sistemin hakim olması (danışman-danışan ilişkisi) gibi dezavantajları da bulunmaktadır.
Askeriyede psikolojik danışman hizmetlerinin verilmesi gereklidir. Çünkü askerler evlerinden uzak olarak bazı zorlu süreçlerle karşı karşıya kalmaktadırlar. Bu süreçlerde onların psikolojik sağlamlıkları yıpranabilir ve olumsuz sonuçların oluşmasına sebebiyet verebilir. Askeriyede bir psikolojik danışman olarak çalışmayı düşünmüyorum. Hatta belki bir alternatif olabilir bile diyemiyorum. Psikolojik danışmanlar askerlerin yaşadığı madde bağımlılığı, bazı olayların sebep olduğu psikolojik sorunlar, yas ve ölüm, travma, depresyon, stres gibi birçok vakayla bireysel psikolojik danışma yapma imkanları bulunmaktadır.
MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞINDA PSİKOLOJİK DANIŞMAN
Okul psikolojik danışmanları mesai saatleri arasında çalışmaktadırlar. Yaz tatilinde tercih dönemi gibi konularda okula çağırılabilmektedir. Haftalık olarak 30 saatlik çalışma süresidir. Yıllık olarak 10 gün mazeret izni, 1 aylık tatil (Temmuz ve Eylül ayları arasında) ve ara tatil imkanları bulunmaktadır. Kısaca birkaç çalışmadan bahsedecek olursak; Gelişimsel ve önleyici, iyileştirici hizmetler ve destek hizmetleri veli, öğrenci ve öğretmenlere sunulmaktadır. Özel eğitim kapsamında kaynaştırma öğrencileri için RAM ve gerekli görüldüğünde hastanelerle işbirliği halinde olunmaktadırlar. Alan dersi kapsamında da detaylı incelediğimiz e-Rehberlik modülünü kullanılarak yıllık, haftalık hizmet planları yapılabilmekte ve yapılanlar kaydedilmektedir. Her yıl RİBA kullanılarak ihtiyaç belirleme anketiyle okulun rehberlik hizmetinin ihtiyaçları belirlenir ve öğrencilerin, öğretmenlerin ve velilerin ihtiyaçları doğrultusunda uygulamalar hazırlanmaktadır.
Okul psikolojik danışmanlar aktif, sabırlı, iyi bir gözlemci, empati becerisi yüksek, hedef kitlenin (öğrenci) dilini ve ilgilerini bilen, meraklı, araştırmacı kişiler olmalıdır. Her psikolojik danışman gibi sürekli bir gelişim halinde olmalı ve yeniliklere açık olmalıdır. Teknolojiyi takip etmeli, çağa ayak uydurmaya çalışabilmelidir. Okul psikolojik danışmanlar öğrencileri odasına bekleyen değil, öğrencilere ihtiyaca göre birçok hizmeti sunan, gelişim için imkanlar oluşturan ve faaliyetler planlayıp uygulayan kişi olmalıdır. Üretici ve ilgi çekici faaliyetlerle rehberlik ve danışma hizmetlerini eğlenceli ve faydalı hale getirebilecek pratik ve üretici zekaya sahip olmalıdır.
