Şema, kişinin yaşamının erken dönemlerinde öğrenmiş olduğu benliği ve çevresi arasındaki inançlardır. Şemalar benlik anlayışının merkezinde yer alır ve çocukluktan başlayıp kişinin yaşamı boyunca tekrar eden kalıplardır. Başka bir deyişle bireylerin çocukluk döneminden bu yana elde ettiği deneyimleri ve ilişkileri ‘şema’ adı verilen belirli düşünce ve davranış kalıplarının varlığı ile açıklayabiliriz.
Peki, şemaları değiştirmek neden bu kadar zordur?
Oluşan şemalar aslında kişinin bir nevi konfor alanıdır. Her ne kadar şema kişiye genel anlamda rahatsızlık veriyor olsa da, kişi orada aslında rahattır ve güvendedir. Çünkü şemaları oluşturan inançlar kişide kontrol hissi oluşturur. Bu nedenle kişi çeşitli davranışlardan uzaklaşmak istese de, şemalar kişiye acı verse de, birey bu şemalardan pek de kolay vazgeçemez ve orada takılı kalır. Çünkü şemadan uzaklaşmak ve vazgeçmek demek, bireyin daha önce kafasında oturttuğu dış gerçeklikleri yeniden gözden geçirip sorgulaması anlamına gelir. Bu durum da çevreye olan güveni sarsar. Bu sebeple şemalardan vazgeçmek oldukça zor, şemaları değiştirmek de oldukça zaman alan bir süreç olabilir.
Bahsettiğimiz bu şemalar nelerdir?
Gelin sizinle birkaç tane şema örneğini inceleyelim.
- Terk Edilme Şeması: Bu şemaya sahipseniz temel inancınız şu yöndedir: ‘Birlikte olduğum kişiler beni eninde sonunda terk edecek, ölecek, başkasıyla birlikte olacak ya da benden ayrılacak. Sonuç olarak bu insan güvenilmez ve tutarsız bir insandır.’
- Kuşkuculuk/Kötüye Kullanılma Şeması: Eğer bu şemaya sahipseniz insanlardan herhangi bir sebepten zarar görme ihtimali zihninizde dolaşıp durur. Başkaları sizi aldatabilir, kandırabilir, kötüye kullanabilir, aşağılayabilir, sizi incitebilirler. (Kısacası babana bile güvenme tavrı)
- Duygusal Yoksunluk Şeması: Duygusal ihtiyaçlarınızın başkası tarafından yeterince karşılanmayacağı inancındasınızdır. Beraber olduğunuz insanlar sizi sevmeyecek, yeteri kadar ilgilenmeyecek, zor zamanlarınızda yanınızda olmayacak, sizden desteğini esirgeyecek, sizi dinlemeyecek ya da dinlediğinde anlamayacak gibi bir inanç vardır.
- Kusurluluk/Utanç Şeması: Eğer bu şemaya sahipseniz kendinizi anlamlandıramadığınız bir şekilde kusurlu hissedersiniz. Bu kusur genelde dış görünüşünüze dair bir inanç olabileceği gibi daha kapalı görünen bencillik, kıskançlık gibi düşünceleri de kapsayabilir. Bu şema, sizi eleştiriye ve suçluluğa karşı aşırı duyarlı olmanıza sebebiyet verir. Başkalarının yanında kendinizi rahatsız, utanmış ve güvensiz hissedersiniz.
Uzun tutmamak ve daha somut şekilde anlatmak adına sizlere birkaç tane örnek sundum. Fakat bilmelisiniz ki bütün şemalar bunlardan ibaret değil. Bu konu için daha detaylı bilgi almak isterseniz benimde kitaplığımda olan Psikonet Yayınlarının ‘Şema Terapi Ayırıcı Özellikler’ adlı kitabı okumanızı öneriyorum.
Eğer sizin de şemalarınız varsa, şema terapi ekolüyle çalışan bir psikologdan destek almanızı tavsiye ediyorum.
Hepinize sağlıklı, öz farkındalığını sağlayabilmiş bir hayat yaşamanızı diliyorum. Hoşça kalın.
